خواص بی‌نظیر عسل طبیعی: اکسیر طبیعت

عسل طبیعی منبع غذایی ارزشمند است از دل طبیعت که در امتداد قرن‌ها به ‌عنوان یکی از ارزشمندترین خوراکی‌ها و با خواص دارویی طبیعی شناخته می‌شود. این ماده شیرین و شگفت‌انگیز با طعمی دلپذیر و سرشار از خواص تغذیه­ای و درمانی مورد توجه روز­افزون در زندگی امروزی انسانها قرار گرفته است.

این خواص غذایی و دارویی همواره در طب سنتی، پزشکی و داروسازی مدرن مورد استفاده دارد. در این مطلب، به بررسی برخی ویژگی‌های بارز، فواید و نحوه استفاده از عسل طبیعی می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

عسل طبیعی چیست؟

محصولی است که توسط زنبورهای عسل از شهد گل‌ها تولید می‌شود و علاوه بر رطوبت حاوی ترکیباتی چون ساکاروز، فروکتوز، گلوکز، آنزیم‌ها، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها است. مطالعه‌ای در “مجله تحقیقات زنبورداری” [1] نشان می‌دهد که عسل طبیعی به دلیل فرآوری نشدن (عسل خام)، خواص تغذیه‌ای و دارویی به مراتب بیشتری نسبت به عسل‌های تجاری دارد. براساس تعریف ارائه شده توسط کدکس، “عسل عبارت است از ماده شیرین طبیعی تولید شده به وسیله زنبورهای عسل که از شهد گلها یا ترشحات بخشهای زنده گیاهان جمع آوری و به کندو منتقل شده و طی یکسری فرایندها که در داخل بدن و دستگاه گوارش زنبورهای عسل کارگر انجام می گیرد به عسل تبدیل شده و در شان های کندو ذخیره می گردد و حاوی دو قند اصلی گلوکز و فروکتوز است ( 60 تا 85 درصد ) و در کنار این قندها، ترکیبی از سایر کربوهیدراتها، آمینواسیدها و اسیدهای آلی، مواد معدنی، ترکیبات آروماتیک، آنتی اکسیدان ها،رنگدانه ها، آنزیم ها، موم و دانه گرده را نیز در خود جای داده است “[2].

جایگاه عسل طبیعی در طب سنتی

تحقیقات تاریخی و شواهد بدست آمده در تمدن های کهن نشان دهنده کاربرد عسل طبیعی و محصولات زنبور عسل به عنوان دارو و ماده ای شفابخش است از جمله:

• در طب سنتی چین

به‌ عنوان ماده‌ای برای تعادل بدن، تقویت انرژی (چی)، بهبود عملکرد گوارش و رفع گلودرد استفاده می‌شد.

• در طب هندی

در آیورودا، به عنوان “ماده طلایی” شناخته می‌شد و برای درمان زخم‌ها، بهبود گوارش، و کاهش التهابات کاربرد داشت.

• در طب سنتی ایران

به‌ویژه در نسخه‌های ابوعلی سینا، برای درمان بیماری‌های ریوی، تقویت قوای جسمانی و بهبود زخم‌ها توصیه شده است. تحقیقات در مجله پزشکی هلال احمر ایران نشان می‌دهند که “عسل طبیعی به دلیل خواص ضدباکتریایی در پزشکی سنتی ایران نقش مهمی داشته است” [3].

• در مصر باستان

از عسل در فرآیند مومیایی‌سازی و همچنین برای بهبود زخم‌ها استفاده می‌کردند که نشانگر کاربرد آن به عنوان ماده‌ای ضدعفونی‌کننده و ضد باکتری است.

• در رم باستان

عسل برای درمان سوختگی‌ها و زخم‌های عمیق و همچنین در ترکیب با روغن های گیاهی برای درست کردن کرم های شفابخش مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در حال حاضر در داروسازی، طب سنتی متداول امروزی و تولید محصولات آرایشی و زیبایی نیز از عسل طبیعی و دیگر محصولات بدست آمده از کندو بهره بسیاری گرفته می شود.

ترکیبات شیمیایی عسل طبیعی

عسل طبیعی شامل ترکیبات شیمیایی زیر است:

استانداردهای ترکیبات عسل طبیعی

استانداردهای جهانی که معمولاً در برگه های آنالیز آزمایشگاهی نیز به آن ها اشاره می شود، برای ترکیبات عسل طبیعی بر اساس کدکس به شرح زیر است:

انواع عسل‌های گیاهی و خواص هرکدام

عسل‌های گیاهی بسته به منبع گیاهی شهد، دارای خواص منحصر به فردی هستند و علاوه بر خواص دارویی که مشابه خواص کلی گیاه منبع است، روی خواص آنالیز آزمایشگاهی مانند PH، ساکاروز، اسیدیته و … نیز تأثیر مستقیم و مؤثر دارد. در ادامه به برخی خواص گیاهی – دارویی اشاره شده است:

عسل آویشن:

منبع: شهد گل‌های آویشن.

خواص: ضدعفونی‌کننده قوی، تسکین گلودرد، و بهبود عفونت‌های مجاری تنفسی.

عسل گون:

منبع: شهد گیاه گون.

خواص: تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد کلیه‌ها، و کاهش التهاب.

عسل کنار:

منبع: شهد درخت کنار (سدر).

خواص: افزایش انرژی، کمک به درمان زخم‌ها، و کاهش قند خون.

عسل اسطوخودوس:

منبع: شهد گل‌های اسطوخودوس.

خواص: آرام‌بخش، بهبود کیفیت خواب، و کاهش استرس.

عسل آکاسیا:

منبع: شهد درخت اقاقیا.

خواص: تقویت قلب، کمک به گوارش، و بهبود عملکرد کبد.

روش‌های تشخیص عسل طبیعی از تقلبی

منظور از عسل طبیعی در اصطلاح تجاری برخلاف تصور بسیاری از مصرف کنندگان عبارت است از عسلی که حاصل فرآیند آنزیم های بزاقی و گوارشی زنبور عسل است و نه اینکه آن محصول حتماً نتیجه صد در صد گرده گل ها، گیاهان و درختان باشد، و همچنین منظور از عسل مصنوعی یا تقلبی، مواد شیرین و شهد مانند است که نتیجه کارخانه های صنعتی یا هرگونه دستکاری در دسترنج زنبور باشد. از روش های معروف به تشخیص عسل طبیعی و تقلبی می توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

• روش انحلال در آب:

عسل طبیعی به‌صورت یکنواخت در آب سرد حل نمی‌شود و ممکن است لایه‌های مجزا ایجاد کند.

•  آزمون شعله:

عسل طبیعی در تماس با شعله مستقیم می‌سوزد و دود تولید نمی‌کند، در حالی که عسل تقلبی ممکن است به دلیل مواد افزودنی دود ایجاد کند.

این روش ها یا روش های مشابه هیچ گونه پایه علمی و دقیقی نداشته و دقیق‌ترین روش‌ها شامل آزمون‌های کروماتوگرافی (HPLC) و اسپکتروسکوپی (آزمون‌های طیف‌سنجی) هستند که برای تشخیص ترکیبات عسل به‌کار می‌روند. این روش‌ها به دقت ترکیبات قندی، فنولی و آنزیمی را تحلیل می‌کنند و می‌توانند تفاوت بین عسل طبیعی و مصنوعی و همچنین کیفیت عسل های طبیعی را نسبت به همدیگر و نسبت به استاندارد نشان دهند.

روش‌های نگهداری و علت رس بستن عسل

نگهداری

عسل را در دمای کمتر از 25 درجه سانتی‌گراد و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید.

از ظروف شیشه‌ای یا پلاستیکی مقاوم استفاده کنید و درب آن را محکم ببندید. در صورت باز ماندن درب ظرف، به علت تبخیر رطوبت آن، بسته به کیفیت، حالت شکرک خشک یا کشسان غلیظ پیدا کرده و در واقع از طراوت و سهولت مصرف کاسته می شود. البته در مورد درصد رطوبت که در برگه آنالیز نیز به آن اشاره می شود هر چقدر این مقدار کمتر باشد نشانه بالاتر بودن کیفیت عسل بوده و ماندگاری بالاتری را تضمین می کند.

رس بستن

فرآیندی طبیعی است که در شهد عسل‌های خام و طبیعی به دلیل غلظت بالای گلوکز رخ می‌دهد. مولکول‌های گلوکز از محلول اشباع خارج شده و کریستال تشکیل می‌دهند. بعد از فرآیند شهدگیری از شان ها که اغلب بوسیله دستگاه سانتریفیوژ ( دستی یا برقی) انجام می شود مقداری هوا بصورت ذرات و حباب های ریز در ساختار شهد باقی می ماند که موجب تسریع در فرآیند رس بستن می شود. همچنین نسبت گلوکز به فروکتوز نیز نقش مهمی در رستن بستن عسل دارد. معمولاً جهت روان شدن و تسریع در پر کردن شهد از حلب ها به ظروف کوچکتر مانند شیشه، بانکه و جار، حلب های شهد را بصورت غیر مستقیم یا حتی مستقیم در معرض حرارت قرار می دهند که این کار باعث از بین رفتن بسیاری از آنزیم های حاصل از زنبور عسل شده و در عوض این شهد دیگر رس نخواهد بست. رس بستن در عسل طبیعی نشانه‌ای از کیفیت و خام بودن آن است، در حالی که شکرک زدن در عسل تقلبی به دلیل اضافه شدن شکر یا شربت‌های فروکتوزی و صنعتی اتفاق می‌افتد.

علت تغذیه زنبور عسل با شربت فروکتوز یا محلول شکر

زنبورداران برای افزایش تولید عسل یا حفظ جمعیت کندوها در شرایط کمبود منابع طبیعی، از شربت فروکتوز یا محلول شکر استفاده می‌کنند. معمولاً زنبورداران در اواخر زمستان یا اوایل بهار ( متناسب با اقلیم جغرافیایی) و در ابتدای فصل رویش و گل دهی درختان و گیاهان، با اندک تغذیه زنبورها با شکر یا شربت فروکتوز آنها را به افزایش فعالیت و برد در رقابت برای برداشت گرده گل ها تحریک می کنند اما در هر صورت تغذیه زنبورها با محلول شکر باید در مقادیر متعارف انجام شود تا کیفیت عسل تحت تأثیر قرار نگیرد. بنابراین تغذیه موقت و محدود در شرایط اضطراری (مانند خشکسالی) صرفاً جهت حفظ جمعیت و جلوگیری از تلف شدن زنبورها متعارف تلقی می‌شود، اما تغذیه مداوم با محلول شکر بطوریکه موجب تنبلی زنبور و تولید عسل از تغذیه تدارک دیده شده گردد می‌تواند کیفیت و ترکیبات طبیعی عسل را  بطور محسوسی کاهش دهد. تحقیقات در مجله علوم زنبورداری نشان می‌دهد که “تغذیه زیاد با شربت‌های قندی می‌تواند باعث کاهش سطح مواد مغذی و ترکیبات مفید در عسل شود” [4].

بطور خلاصه می توان گفت که عسل طبیعی یک ماده غذایی غنی از ترکیبات مفید و متنوع است که علاوه بر طعم شیرین و دلپذیر، دارای خواص تغذیه‌ای و درمانی اثبات‌شده‌ای است. مطالعه ترکیبات شیمیایی عسل و استفاده از منابع معتبر برای اطمینان از کیفیت آن می‌تواند تجربه‌ای بهتر و سالم‌تر برای مصرف‌کنندگان فراهم کند. مجموعه شیزلایف به علت آشنایی و ارتباط با بسیاری از زنبورداران و همچنین با تکیه بر تخصص همکاران شناخته شده خود در منطقه و همچنین ارائه برگه آنالیز و تضمین کیفیت سعی دارد با کیفیت ترین عسل های تولید شده در مناطق وسیعی از جنوب آذربایجان را برای بازدید کنندگان و مشتریان گرامی فراهم آورد.

[1] https://ibra.org.uk/journal-of-apicultural-research?srsltid=AfmBOookGwsek-COLzgpTR2T_5ETpnELXtttvnFGq2ps_QH2c22Ud9mq

[2] Journal of Innovation in Food Science and Technology

[3] Iranian Red Crescent Medical Journal

[4] Journal of Apicultural Science